Adad-Nirari III był królem Imperium Asyryjskiego w latach 805-782 przed Chr. W roku 1905 na górze Sindżar w Syrii odkryto stelę nazwaną Stelą Saba’a, na której zapisane są niektóre dzieje króla Adad-Nirari’ego.
Stela datowana jest na ok. 800 rok przed Chr., i zawiera jeden z najstarszych zapisów dotyczących kraju zamieszkałego przez Filistynów: Pa-la-áš-tu. Inskrypcja wspomina najazd Asyryjczyków na Damaszek i zmuszenie króla Aramu do płacenia mu daniny. Poniżej tłumaczenie inskrypcji:
W piątym roku panowanie, kiedy objąłem królewski tron, zwołałem (wojska) mojego kraju. Rozkazałem wojskom asyryjskim, by wyruszyły przeciwko Palasztu (Shuichi Hasegawa tłumaczy ten wyraz jako „the land of Hatti”). Przekroczyłem Eufrat, gdzie mieszkają wrogo nastawieni królowie, którzy w czasach Szamszi-Adada, mojego ojca, zbuntowali się i odmówili płacenia daniny. Na rozkaz bogów Assura, Sina, Szamasza Adada i Isztar moi sprzymierzeńcy zwyciężyli ich. [Królowie ci] upadli mi do nóg i złożyli mi daninę. Rozkazałem [wymarsz na Aram], do Mari i Damaszku [stolicy Aramu]. Otrzymałem [od nich daninę] 100 talentów złota i 1000 talentów srebra.
Datowanie oraz zawartość steli w interesujący sposób nawiązuje do 13 rozdziału Drugiej Księgi Królewskiej. Wydarzenia opisane w inskrypcji przypadają na okres rządów Joachaza, króla Izraela (2Krl 13,1). William F. Albright umiejscawia jego rządy w latach 815–801 przed Chr., a E. R. Thiele datuje je na lata 814–798. W 2Krl 13,1-5 czytamy:
W dwudziestym trzecim roku [panowania] Joasza, syna Ochozjasza, króla judzkiego, Joachaz, syn Jehu, został królem izraelskim w Samarii, na siedemnaście lat. Czynił on to, co jest złe w oczach Pańskich, naśladując grzech Jeroboama, syna Nebata, do którego ów doprowadził Izraela – nie zerwał z nim. Wtedy zapłonął gniew Pana przeciw Izraelitom, i wydał ich w ręce Chazaela, króla Aramu, oraz w ręce Ben-Hadada, syna Chazaela – przez cały czas. Lecz Joachaz przebłagał oblicze Pańskie, tak iż Pan wysłuchał go, ponieważ widział ucisk Izraelitów, jakim ciemiężył ich król Aramu. Zatem Pan dał Izraelowi wybawiciela, który ich wyzwolił spod mocy Aramu, tak iż Izraelici mieszkali w swoich namiotach, jak przedtem (Biblia Tysiąclecia).
Jest całkiem możliwe, że tym „wybawicielem”, który uratował królestwo Izraela od najazdu Aramejczyków, był właśnie asyryjski król Adad-Nirari III, do którego należy inskrypcja na Steli Saba’a.
Jednak na tym się nie kończą paralele między Biblią a stelą Adada Nirari’ego III. W 14 rozdziale 2Krl po raz pierwszy pojawia się imię Jonasza, syna Amitaja, proroka pochodzącego z Gat-ha-Chefer (14,25). Obecnie niektórzy naukowcy uważają opowieść o Jonaszu za legendę lub alegorię, i nawet sugerują, że Jonasz nie istniał jako postać historyczna.
Niemniej jednak, sam Jezus Chrystus uważał Jonasza za postać historyczną, a jego misję za realne wydarzenie: „Jak bowiem Jonasz był znakiem dla mieszkańców Niniwy, tak będzie Syn Człowieczy dla tego plemienia” (Łk 11,30).
Według 2Krl 14,23-25 Jonasz żył za panowania Jeroboama, syna Joasza, króla Izraela. William F. Albright przyjmuje, że panował on w latach 786–746 przed Chr., zaś E. R. Thiele uważa, że był on współwładcą z Joaszem w latach 793–782, a samodzielnie panował w 782–753. W obu przypadkach jego panowanie pokrywa się po części z okresem panowania króla asyryjskiego Adad-Nirari’ego III (805-782 przed Chr.). Oczywiście, są też inne postacie, które mogłyby królować w Niniwie w czasie zwiastowania proroka Jonasza, jednak Adad-Nirari III, jak się wydaje, pasuje najbardziej ze względu na mało znaną „monoteistyczną rewolucję”, jaka miała miejsce za jego rządów. Z nieznanych powodów Adad-Nirari III uznał boga Nabu, czczonego w Asyrii jako boga pisma i mądrości, za jedynego boga, którego należy czcić. Na pochodzącej z jego czasów statui boga Nabu, obecnie przechowywanej w British Museum, widnieje inskrypcja: „Ufaj tylko Nabu, i nie ufaj żadnemu innemu bogu!”.
Niestety, zbyt mało danych zachowało się na temat tej „monoteistycznej rewolucji”, która trwała zbyt krótko i pozostawiła po sobie tylko fragmentaryczne ślady. Jednakże na podstawie posiadanych danych można wysunąć hipotezę, że Adad-Nirari III był królem Niniwy w czasach, kiedy Bóg posłał tam Jonasza. Oznaczałoby to, że Bóg Izraela za pomocą Adad-Nirari’ego III wybawił swój lud z opresji, a potem okazał mu łaskę i zmiłował się nad jego miastem.
Przepowiadanie proroka Jonasza – pomimo jego osobistego sprzeciwu – doprowadziło mieszkańców Niniwy do nawrócenia i uznania jednego Boga. Jeśli tak było naprawdę, to z nieznanych powodów ludność Niniwy z królem na czele przyjęła, że tym jedynym Bogiem jest ich bóg Nabu. Pomimo wielu braków i niepewności, taka hipoteza wygląda na prawdopodobną.
Na podstawie materiału opublikowanego na stronie AINA.org
Pałac Sennacheryba odkryty w miejscu pochówku proroka Jonasza