Powiązania historii Biblijnej, narodu wybranego oraz języka aramejskiego, jakim posługują się do dziś Asyryjczycy, są głębokie i zauważalne. Jak wiadomo, Żydzi przejęli język aramejski w okresie niewoli babilońskiej, kiedy to musieli posługiwać się tym językiem na obcej ziemi. Jednak po powrocie do Izraela, za czasów Ezdrasza i Nehemiasza, nie porzucili całkowicie tego języka, a wręcz odwrotnie, posługiwali się nim również w odzyskanej Ojczyźnie. W tym okresie powstało wiele modlitw, które zostały później włączone do kanonu modlitw, stosowanych w liturgii żydowskiej. Jedną z najbardziej powszechnie znanych i najczęściej powtarzanych jest modlitwa Kadisz (aram. ‘uświęcenie’). W społecznościach, które mają styczność z Żydami, panuje przekonanie, że Kadisz jest modlitwą „za zmarłych”, co nie jest do końca prawdziwe. Rzeczywiście, jedna z form tej modlitwy nosi nazwę Kadisz Jatom (hbr. ‘kadisz sierocy’) i jest recytowana na pamiątkę i w intencji zmarłego w ciągu roku po smierci oraz później w każdą rocznicę śmierci (jid. jarcajt). Jednakże w modlitwie tej nawet nie ma mowy o zmarłym, cała uwaga modlącego skupia się wywyższeniu i uświęceniu „wielkiego Imienia”. Zresztą łatwo można zauważyć w Kadiszu źródło inspiracji dla „Modlitwy Pańskiej”, w której Jezus zachęcał wierzących, by uświęcali Imię Boga i modlili się o nadejście Jego królestwa.
Poniżej tekst aramejski modlitwy Kadisz, używany do dziś w liturgii zydowskiej, zapisywany w modlitewnikach za pomocą hebrajskiego alfabetu (tak jak tutaj), wraz z transliteracją według zasad pisowni polskiej i tłumaczeniem.
UWAGA: Ponieważ tekst pochodzi z żydowskiej strony internetowej, powtarzamy apel Autorów o należny szacunek dla tekstu w przypadku druku (zgodnie z zasadami judaizmu), gdyż zawiera on odniesienie do Imienia Boga.
Jitgadal wejitkadasz szme raba (pozostali odpowiadają: Amen)
Niech będzie wywyższone i uświęcone Jego wielkię Imię (Amen)
B’alma di w’rach kir’uteh
Na świecie, który On stworzył według Swego postanowienia
w’jamlich malchuteh b’chajjejchon uw’jomejchon
i niech nastąpi Jego królowanie za naszego życia i za naszych dni
uw’chajjej d’chol bejt Jisrael
i za życia całego domu Izraela
ba’agala uwizman kariw we’imru Amen
prędko, w krótkim czasie, i mówmy: Amen.
(Wszyscy odpowiadają:) Amen. Jehe sz’meh raba mewarach l’alam ul’almej almajja!
Amen! Niech Jego wielkie Imię będzie błogosławione na wieki wieków!
Jehe sz’meh raba mewarach l’alam ul’almej almajja
Niech Jego wielkie Imię będzie błogosławione na wieki wieków
jitbarach wejisztabach wejitpa’ar wejitromam wejitnase
błogosławione, uwielbione, wysławiane, wywyższane, wychwalane,
wejit’hadar wejit’alle weit’hallal szmeh dekud’sza berich Hu
ukazane w mocy, wyniesione i pochwalone Imię Świętego, Błogosławiony On.
(Wszyscy:) B’rich Hu
Błogosławiony On.
l’ella min kol birchata weszirata
ponad wszelkie błogosławieństwa i hymny
tuszbechata wenechemata da’amiran b’alma we’imru Amen
i uwielbienia, i pochwały, jakie tylko się wymawia na świecie. I mówmy: Amen.
(Wszyscy:) Amen!
J’he szlama raba min szemajja w’chajjim
Niech nastąpi wielki pokój z Nieba, i życie
alejnu w’al kol Jisrael we’imru Amen
dla nas i dla całego ludu Izraela. I mówmy: Amen.
(Wszyscy:) Amen!
(zakończenie modlitwy jest po hebrajsku:)
oseh szalom bimromaw Hu jaase szalom alejnu
we’al kol Jisrael we’imru Amen.
Który stwarza pokój na wysokościach, niech uczyni dla nas pokój,
i dla całego ludu Izraela. I mówmy: Amen!
(Wszyscy:) Amen!
Innym przykładem jest Wieczerza Paschalna (Wielkanocna), której obecny porządek (seder) został ukształtowany w okresie wygnania babilońskiego, a ostatecznie ukonstytuowany (z niewielkimi zmianami wynikającymi z braku możliwości składania ofiary z baranka) wkrótce po zburzeniu Drugiej Świątyni przez Tytusa (rok 70 n.e.). W Sederze znalazły się obszerne fragmenty w języku aramejskim, które są recytowane w odpowiednich częściach Wieczerzy. Pamiętać należy, że ofiara Paschalna leży w centrum całego judaizmu, a udział w Wieczerzy jest ważniejszym obowiązkiem religijnym każdego Żyda. Wedle wszelkich dostępnych danych, Ostatnia Wieczrza Jezusa z Jego uczniami przebiegała według ustanowionego porządku, bardzo zbliżonego do dzisiejszej formy Sederu.
Poniżej fragment recytowany w czasie Wieczerzy Paschalnej (Seder), po wypiciu pierwszego kielicha wina i przełamaniu środkowej macy (z Hagady wydanej w Wiedniu w 1927 r., reprint Warszawa 1991):
ZO LACHMO ANJO DI ACHOLU AWHOTONO B’AR’O D’MICROJIM. KOL DICH’FIN JEJTEJ W’JECHOL KOL DIC’RICH JEJTEJ W’JIFSACH. HASZATO HOCHO, L’SZONO HABO’O B’AR’O, D’JISROEL. HASZATO AWDEJ, L’SZONO HABO’O CHOREJN.
Język aramejski pojawia się również w kabbalistycznej księdze Zohar, przypisywanej rabinowi z II wieku n.e., Szymonowi Ben Jochajowi. Księga ta stała się jednym z podstawowych źródeł żydowskiego mistycyzmu oraz wywarła znaczący wpływ na liturgię i obrzędy judaizmu. Pod wpływem nauk kabbalistycznych rozwinął się nurt chasydyzmu, zapoczątkowany przez kabbalistę Baal Szem Towa. Aramejskie cytaty z Zoharu można usłyszeć w czasie codziennej liturgii w każdej synagodze.
Poniżej fragment z księgi Zohar (Wajjakel 206a) czytany w czasie nabożeństwa porannego Szacharit w chwili wyjmowania zwojów Tory z Arki.
B’RICH SZMEH D’MARE ALMA, B’RICH KIT’RACH W’ATRACH, J’HE R’UTACH IM AMACH JISRA’EL L’ALAM, UFUR’KAN J’MINACH ACHAZEJ L’AMACH B’WEJT MAK’DESZACH UL’AM’TOJEJ LANA MITUW N’HORACH UL’KABEL C’LOTANA B’RACHAMIN.
Błogosławione jest Imię Pana wszechświata! Błogosławiona jest korona Twoja i miejsce, gdzie przebywasz! Obyś był przychylny dla narodu Swego, Izraela, a zbawienie, które przyniesie Twoja prawica, ukaż odbudowując Swoją Świątynię. Olśnij nas światłem łaski Twojej i przyjmij z upodobaniem nasze modlitwy.
I jeszcze jeden przykład języka aramejskiego możemy usłyszeć w każdy szabat w każdej religijnej rodzinie żydowskiej. Mianowicie, jedną z form świętowania szabatu jest śpiewanie pieśni na część Boga. We wszystkich krajach, gdzie znaleźli się Żydzi, znana jest pieśń Ja Ribbon Alam – utwór napisany w języku aramejskim. Autorem jej jest rabbi Izrael ben Mosze Nadżara, urodzony w Damaszku w połowie XVI w. Poniżej pierwsza zwrotka tej pięknej pieśni.
JA RIBBON ALAM WE’ALMAJJA
ANT HU MALKA MELECH MALCHAJJA
OWAD G’WURTACH WETIMCHAJJA
SZ’FAR KODAMACH L’ACHAWAJA
Panie, królu świata i światów, Ty jesteś Królem na królami królów, dzieła Twojej mocy i Twoje cuda jak pięknie jest wysławiać przed Tobą.